عنوان: آمادگی برای نماز
"یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَأَنْتُمْ سُکَارَى حَتَّى تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ وَلَا جُنُبًا إِلَّا عَابِرِی سَبِیلٍ حَتَّى تَغْتَسِلُوا وَإِنْ کُنْتُمْ مَرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْکُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَیَمَّمُوا صَعِیدًا طَیِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَأَیْدِیکُمْ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَفُوًّا غَفُورًا "
سوره نساء، آیه ۴۳
ای کسانی که ایمان آورده اید، در حالی که مست هستید، به نماز نزدیک نشوید تا بدانید چه می گویید و همچنین هنگامی که جنب هستید، مگر اینکه مسافر باشید، تا غسل کنید و اگر بیمارید یا مسافر یا قضای حاجت کرده اید و یا با زنان آمیزش جنسی داشته اید و در این موارد [برای وضو و غسل) آب نیافتید، با خاک پاکی تیمم کنید، به این شکل که صورت ها و دست ها را با آن مسح کنید، همانا خداوند بخشنده و آمرزنده است.
🖋مقدمه
این آیه شریفه ضمن اشاره به چند حکم فقهی، کیفیت تیمم را نیز بیان می کند. احکام فقهی که در این آیه مطرح است، عبارتند از:
الف. تحریم نماز در حال مستی
ب.باطل بودن نماز در حال جنابت
ج. ممنوعیت خواندن نماز و حضور در مسجد در حال جنابت
د. تیمم برای معذوران
📋واژه ها
سُکَارَى: مستان (از ماده سکر، جمع سکران)
غائط: زمین گود (از ماده غوط)
صعید: سطح و رویه زمین، گرد و غباری که از زمین خیزد (از ماده صعد)
طیب: چیزهایی که با طبع آدمی موافق باشد.
📌نکات تفسیری
۱- مراحل تحریم شراب و جایگاه آیه مورد بحث
قرآن مجید به دلیل آماده ساختن مردم عصر نزول با تحریم شراب، آن را در چند مرحله مورد تذکر قرار داده و به تدریج حرمت مطلق آن را بیان کرده است.
الف. معرفی شراب به عنوان یک نوشیدنی نامطلوب و در مقابل رزق حسن (تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَرًا وَرِزْقًا حَسَنًا) (نحل؛ ۶۷)
ب. نهی از مستی در حال نماز: (لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَأَنْتُمْ سُکَارَى) (نساء؛۴۳)؛ آیه مورد بحث
ج. مقایسه منافع و مضار شراب و غلبه داشتن زیانهای آن: (سْأَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کَبِیرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا) (بقره؛ ۲۱۹)
د. نهی قاطع و صریح از شراب در همه حالات: (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ) (مائده؛۹۰)
بنابراین، آیه مورد بحث از نظر نزول بعد از سوره نحل و قبل از سوره بقره و مائده قرار گرفته است.
۲- عفت بیان قرآن
عفت بیان قرآن در این آیه همانند بسیاری از آیات دیگر، به طور کامل مشهود است؛ زیرا هنگامی که می خواهد از قضای حاجت سخن بگوید، تعبیری را انتخاب می کند که هم مطلب را بفهماند و هم واژه صریح و نامناسبی به کار نبرده باشد. می فرماید: " أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْکُمْ مِنَ الْغَائِطِ" غائط به معنای زمین گود است که کنایه از قضای حاجت است. همچنین آنجا که از آمیزش جنسی سخن می گوید، با تعبیر " أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ"؛ (یا با زنان تماس گرفته باشید) مطلب را می فهماند و واژه لمس، کنایه از آمیزش جنسی است زیرا لمس به تنهایی موجب غسل نمی شود. (برگرفته از تفسیر نمونه، ج۳،ص۳۳۹)
۳- فلسفه تیمم
امروزه ثابت شده که خاک به خاطر داشتن باکتری های فراوان می تواند آلودگی ها را از بین ببرد. این باکتری ها که کار آنها تجزیه کردن مواد آلی و از بین بردن انواع عفونت هاست، معمولا در سطح زمین و اعماق کم که از هوا و نور آفتاب بهتر می توانند استفاده کنند، فراوان‌اند؛ به همین دلیل هنگامی که لاشه های حیوانات و یا بدن انسان پس از مردن زیر خاک دفن می شود، در مدت نسبتا کوتاهی تجزیه شده و بر اثر حمله باکتری ها، کانون عفونت از هم متلاشی می گردد. به طور مسلم اگر این خاصیت در خاک وجود نداشت، کره زمین در مدت کوتاهی به یک کانون عفونت تبدیل می شد و اصولا خاک خاصیتی شبیه مواد آنتی بیوتیک دارد و تاثیر آن در کشتن میکروب ها فوق العاده است. اما باید توجه داشت که خاک تیمم باید کاملا پاکیزه باشد، همانگونه که قرآن در تعبیر جالب خود می گوید: "طیبا".
قابل توجه اینکه تعبیر به صعید که از ماده صعد گرفته شده، به این مطلب اشاره دارد که بهتر است خاک های سطح زمین برای این کار انتخاب شود؛ همان خاک هایی که در معرض تابش آفتاب و مملو از هوا و باکتری های میکروب کش است. اگر چنین خالی طیب و پاکیزه نیز بود، تیمم با آن آثار فوق را دارد، بدون اینکه کمترین زیانی داشته باشد. (همان، ج۳،ص۴۰۱)
نکته دیگر این است که در تیمم مستحب است بعد از زدن دست ها بر زمین، دست ها را بر هم بزنند تا خاک ها کمتر شود.
📢پیام‌ها
۱- نماز خواندن در هر حالی که انسان از هشیاری کامل برخوردار نباشد، ممنوع است، خواه حالت مستی باشد یا باقیمانده حالت خواب. (تفسیر نمونه، ج۳،ص۳۹۷)
۲- عبادت ناآگاهانه، بی ارزش است و انسان بهتر است در حال کسالت و بی توجهی نماز نخواند، زیرا در نماز تنها ذکر و حرکت کافی نیست، بلکه توجه و شعور لازم است. (تفسیر نورالثقلین، ج۱،ص۴۸۳)
۳- اسلام دین ساده و راحتی است، زیرا در صورت احتمال خطر و ضرر، یا تکلیف را از انسان بر می دارد مثل روزه برای مریض، و یا در تکلیف تخفیف می دهد، مانند این آیه که در بعضی از حالات به تیمم دستور می دهد.
۴- در سخن گفتن باید ادب را رعایت کرد (جَاءَ أَحَدٌ مِنْکُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ).
۵- شرط ارتباط با خدا از طریق نماز، طهارت و پاکی است، (وضو یا تیمم) (تفسیر نور، ج۲،ص۲۹۶ و ۲۹۷)
🗄منبع: تفسیر همراه
