وَبَنَى رَجُلٌ مِنْ عُمَّالِهِ بِنَاءً فَخْماً، وقال علیه السلام :أَطْلَعَتِ الْوَرِقُ رُؤوسَهَا! إِنَّ الْبِنَاءَ یَصِفُ لَکَ الْغِنَى.
یکى از عاملان (فرمانداران) حکومت امام علیه السلام: خانه باشکوهى ساخت، امام علیه السلام به او فرمود : دِرهمها (و دینارهاى) تو از این بنا سر برآورده و چنین بنایى به یقین نشانه غنا و ثروت توست!
وقال علیه السلام : لِلظَّالِمِ مِنَ الرِّجَالِ ثَلاَثُ عَلاَمَاتٍ: یَظْلِمُ مَنْ فَوْقَهُ بِالْمَعْصِیَةِ، وَمَنْ دُونَهُ بِالْغَلَبَةِ وَیُظَاهِرُ الْقَوْمَ الظَّلَمَةَ.
امام علیه السلام فرمود : مردان ستمگر سه نشانه دارند: به مافوق خود از طریق نافرمانى ستم مى کنند وبا قهر و غلبه، به زیردستان خویش ستم روا مى دارند و پشتیبان گروه ظالمانند.
وقال علیه السلام:یَوْمُ الْعَدْلِ عَلَى الظَّالِمِ أَشَدُّ مِنْ یَوْمِ الْجَوْرِ عَلَى الْمَظْلُومِ.
امام علیه السلام فرمود : روز اجراى عدل بر ستمگر، سخت تر است از روز ظلم کردن ستمگر بر مظلوم.
شرح و تفسیر
روز اجراى عدل بر ستمگران همانگونه که در ذکر سند این کلام حکیمانه اشاره شد پیش از این نیز با تفاوتى تحت شماره ۲۴۱ آمده در آنجا چنین ذکر شده بود: «یَوْمُ الْعَدْلِ عَلَى الظَّالِمِ أَشَدُّ مِنْ یَوْمِ الْجَوْرِ عَلَى الْمَظْلُومِ!». درواقع کلام حکیمانه مورد بحث مى تواند شرحى بر روایت ۲۴۱ باشد، زیرا در آنجا گفته شده بود «یوم المظلوم» در اینجا مىفرماید: «یوم العدل» بنابراین منظور از روز مظلوم، روز اجراى عدالت است نسبت به ظالم و گرفتن انتقام مظلوم از ستمگر و همانگونه که در آنجا اشاره کردیم درباره این روز، خواه روز عدالتش نامیم یا روز مظلوم، دو احتمال هست: نخست اینکه منظور از آن روز رستاخیز است که بسیارى از شارحان نهج البلاغه آن را پذیرفته اند و در این صورت شدت این روز نسبت به روز ظلم و جور آشکار است؛ دنیا و ستمهاى ستمگران هرچه باشد به سرعت مى گذرد؛ اما مجازات آنها در قیامت پایدار وبرقرار است. هم ازنظر طول زمان بیشتر است و هم ازنظر کیفیت مجازات الهى، شدیدتر. تفسیر دیگر اینکه منظور از روز اجراى عدالت اعم از دنیا و آخرت است، زیرا تاریخ نشان مى دهد که بسیارى از ظالمان در همین دنیا به مجازاتهاى سختى گرفتار شده اند و حتى در عمر کوتاه خود نیز بارها صحنه آن را دیده ایم که اگر آن را جمع آورى کنیم کتابى مى شود. با توجه به مطلق بودن کلمه «عدل» تفسیر دوم مناسبتر به نظر مى رسد به خصوص اینکه جور در دنیا واقع مىشود و اگر عدل هم در دنیا باشد تناسب بیشترى دارد و مى دانیم که مجازاتهاى ظالمان در دنیا مانع از مجازات آنها در آخرت نیست و باید کفاره ظلم خود را هم در دنیا بدهند و هم در آخرت، بنابراین کلام حکیمانه پیشگفته، مفهوم عامى دارد که دنیا و آخرت، هر دو را فرا مىگیرد. بنابر آنچه گفته شد جمله «یَوْمَ الْجَوْرِ عَلَى الْمَظْلُومِ» نیز شرح «یَوْمَ الظّالِمُ عَلَى الْمَظْلُومِ» است؛ یعنى روز ظلم ظالم نسبت به مظلوم. امیرمؤمنان على علیه السلام در سخنان دیگرش نیز با تعبیرات دیگرى به این حقیقت اشاره کرده مى فرماید: «لِلظَّالِمِ غَداً یَکْفِیهِ عَضُّهُ یَدَیْه؛ ظالم فردایى دارد که هر دو دست خود را با دندان مى گزد و همین براى او کافى است». از آیات قرآن مجید و روایات اسلامى نیز استفاده مى شود که خدا در همین دنیا ظالمانى بر ظالمان دیگر مسلط مىکند که از آنها انتقام بگیرند. امام باقر علیه السلام در حدیثى مىفرماید: «مَا انْتَصَرَ اللهُ مِنْ ظالِمٍ إِلّا بِظالِمٍ وَذلِکَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ : (وَکَذَلِکَ نُوَلِّى بَعْضَ الظَّالِمِینَ بَعْضآ) ؛ خداوند از ظالمان به وسیله ظالمان انتقام مى گیرد واین همان است که در قرآن فرمود: اینگونه بعضى از ظالمین را بر بعضى مسلط مى کنیم». مى دانیم: اگر عادلى بخواهد انتقام مظلومى را بگیرد اولاً روى حساب و قانون عدالت رفتار مى کند، ثانیاً چون از دست شخص عادلى ضربه مى خورد، بر او گواراتر است از اینکه از دست ظالم دیگرى همچون خودش ضربه بى حساب وکتاب بخورد. از اینها گذشته، روایات، نکته دقیق دیگرى را بیان مىکند و آن اینکه ظالم در همان لحظه که ظلم مىکند بخشى از دین و ایمان خود را از دست مىدهد واین انتقام بزرگى است. امام صادق علیه السلام فرمود: «أَمَا إِنَّ الْمَظْلُومَ یَأْخُذُ مِنْ دِینِ الظَّالِمِ أَکْثَرَ مِمَّا یَأْخُذُ الظَّالِمُ مِنْ مَالِ الْمَظْلُومِ؛ بدانید مظلوم از دین ظالم بیش از آنچه ظالم از مال مظلوم مى گیرد خواهد گرفت». در حدیث دیگرى از رسول خدا صلی الله علیه و آله مى خوانیم: «مَنْ خَافَ الْقِصَاصَ کَفَّ عَنْ ظُلْمِ النَّاسِ؛ کسى که از قصاص (در دنیا و آخرت) بترسد از ظلم مردم خوددارى مى کند». اضافه بر این، از روایات استفاده مى شود که مجازات و کیفر ظلم و ستم سریع تر از هر گناه دیگرى به انسان مى رسد، همانگونه که نیکوکارى درباره دیگران سریعتر از کارهاى خیر دیگر پاداشش به انسانها خواهد رسید. در کتاب شریف کافى از امام باقر علیه السلام نقل شده است که فرمود: «إِنَّ أَسْرَعَ الْخَیْرِ ثَوَاباً الْبِرُّ وَإِنَّ أَسْرَعَ الشَّرِّ عُقُوبَةً الْبَغْی؛ سریعترین چیزى که ثوابش به انسان مى رسد نیکوکارى در حق دیگران وسریع ترین شرى که کیفرش دامان انسان را مى گیرد ظلم و ستم است». این مسئله به قدرى داراى اهمیت است که امام باقر علیه السلام در حدیث دیگرى مىفرماید: در کتاب على علیه السلام آمده است: «ثَلاثُ خِصَالٍ لا یَمُوتُ صَاحِبُهُنَّ أَبَداً حَتَّى یَرَى وَبَالَهُنَّ الْبَغْیُ وَقَطِیعَةُ الرَّحِمِ وَالْیَمِینُ الْکَاذِبَةُ یُبَارِزُ اللَّهَ بِهَا؛ سه عمل است که صاحب آنها هرگز از دنیا نمىرود تا وبال و آثار سوء آن را ببیند: ظلم وقطع رحم و قسم دروغین که با اینها با خدا مبارزه مى کند». این سخن را با حدیث دیگرى از امام صادق علیه السلام پایان مى دهیم. آنجا که فرمود: «مَا مِنْ ذَنْبٍ أَجْدَرَ أَنْ یُعَجِّلَ اللَّهُ لِصَاحِبِهِ الْعُقُوبَةَ فِی الدُّنْیَا مَعَ مَا یَدَّخِرُ لَهُ فِی الاْخِرَةِ مِنَ الْبَغْیِ وَقَطِیعَةِ الرَّحِمِ إِنَّ الْباطِلَ کانَ زَهُوقاً؛ سزاوارترین گناهانى که خداوند عقوبتش را در دنیا به زودى به صاحبش مى رساند به اضافه کیفرهایى که در آخرت براى او ذخیره کرده، ظلم و قطع رحم است». در ذیل کلام حکیمانه ۲۴۱ نیز بحثهاى مهم دیگرى در زمینه تفسیر حکمت مورد بحث داشتیم.
منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
لَمّا بَلَغَهُ قَتْلُ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ : إِنَّ حُزْنَنَا عَلَیْهِ عَلَى قَدْرِ سُرُورِهِمْ بِهِ، إِلاَّ أَنَّهُمْ نَقَصُوا بَغِیضاً وَ نَقَصْنَا حَبِیباً.
هنگامى که خبر شهادت محمد بن ابى بکر به امام علیه السلام رسید، فرمود : اندوه ما بر او به اندازه شادى شامیان است، زیرا آنها دشمن بزرگى را از دست داده اند و ما دوست بزرگى را.
وَقَدْ مَرَّ بِقَتْلَى الْخَوَارِجِ یَوْمَ النَّهْرَوَانِ : بُوْساً لَکُمْ لَقَدْ ضَرَّکُمْ مَنْ غَرَّکُمْ، فَقِیلَ لَهُ مَنْ غَرَّهُمْ یَا أَمِیرَ الْمُوْمِنِینَ فَقَالَ علیه السلام : الشَّیْطَانُ الْمُضِلُّ، وَالاَْنْفُسُ الاَْمَّارَةُ بِالسُّوءِ، غَرَّتْهُمْ بِالاَْمَانِیِّ، وَفَسَحَتْ لَهُمْ بِالْمَعَاصِی، وَوَعَدَتْهُمُ الاِْظْهَارَ فَاقْتَحَمَتْ بِهِمُ النَّارَ.
امام علیه السلام روز جنگ نهروان هنگامى که از کنار کشتگان خوارج مى گذشت فرمود : بدا به حال شما. به یقین کسى که شما را فریب داد به شما ضرر زد. به امام علیه السلام عرض کردند: اى امیرمؤمنان! چه کسى آنها را فریب داد؟ امام علیه السلام فرمود : شیطان گمراه کننده و نفس اماره به سوء. آنها را به وسیله آرزوها فریفتند، راه گناه را بر آنان گشودند، نوید پیروزى به آنها دادند و آنان را به سرعت به جهنم فرستادند.
وَرُوِیَ أَنَّهُ علیه السلام لَمَّا وَرَدَ الْکُوفَةَ قَادِماً مِنْ صِفِّینَ مَرَّ بِالشِّبَامِیِّینَ فَسَمِعَ بُکَاءَ النِّسَاءِ عَلَى قَتْلَى صِفِّینَ وَ خَرَجَ إِلَیْهِ حَرْبُ بْنُ شُرَحْبِیلَ الشِّبَامِیِّ وَ کَانَ مِنْ وُجُوهِ قَوْمِهِ،أَتَغْلِبُکُمْ نِسَاؤُکُمْ عَلَى مَا أَسْمَعُ؟ إِلاَّ تَنْهُونَهُنَّ عَنْ هذَا الرَّنِینِ، وَأَقْبَلَ حَرْبٌ یَمْشی مَعَهُ، وَهُوَ علیه السلام راکِبٌ، فَقالَ علیه السلام: اِرْجِعْ، فَإِنَّ مَشْیَ مِثْلِکَ مَعَ مِثْلِی فِتْنَةٌ لِلْوَالِی وَمَذَلَّةٌ لِلْمُؤْمِنِ.
روایت شده است امام علیه السلام هنگامى که از «صفین» بازمى گشت به «کوفه» وارد شد و از محله قبیله «شبامیان» گذشت مشاهده فرمود که زنان آن قبیله بر کشتگانشان در صفین گریه مى کنند. (امام علیه السلام ناراحت شد) در این هنگام «حرب بن شرحبیل شبامى» که از شخصیت هاى آن قبیله بود خدمت آن حضرت رسید. امام علیه السلام به او فرمود : آیا زنان شما آنگونه که مى شنوم بر شما چیره شده اند؟ آیا آنها را از این ناله هاى بلند بازنمى دارید؟ در این هنگام «حرب بن شرحبیل» پیاده همراه امام علیه السلام حرکت مى کرد در حالى که امام علیه السلام سوار بر مرکب بود. امام علیه السلام به او فرمود : باز گرد، زیرا پیاده حرکت کردن شخصى مانند تو در رکاب مثل من، مایه فتنه وغرور بر والى و ذلت و خوارى براى مؤمن است.
وقال علیه السلام لِعَبْدِاللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ وَقَدْ أَشَارَ إِلَیْهِ فِی شَیْءٍ لَمْ یُوَافِقْ رَأْیَهُ : لَکَ أَنْ تُشیرَ عَلَیَّ وَأَرَى، فَإِنْ عَصَیْتُکَ فَأَطِعْنی.
هنگامى که ابن عباس نظر خود را به عنوان مشاور در محضر امام علیه السلام ارائه کرد امام علیه السلام با عقیده او موافقت ننمود و فرمود : توحق دارى نظرمشورتى خودرابه من بگویى ومن روى آن بیندیشم وتصمیم نهایى را بگیرم اما اگر با تو مخالفت کردم (و نظر تو را نپذیرفتم) باید از من اطاعت کنى.
وَقِیلَ لَهُ علیه السلام: بِأَیِّ شَیْءٍ غَلَبْتَ الاَْقْرَانَ؟ مَا لَقِیتُ رَجُلاً إِلاَّ أَعَانَنِی عَلَى نَفْسِهِ. (قَالَ الرَّضِىُ: یُومِىءُ بِذلِکَ إلى تَمَکُّنِ هَیْبَتِهِ فِی الْقُلُوبِ).
از امام علیه السلام سؤال شد: به چه وسیله در میدان نبرد بر همتایان خود غالب آمدى؟ امام علیه السلام فرمود : من با هیچکس روبرو نشدم جز اینکه مرا بر ضد خود کمک کرد! شریف رضى مىگوید: امام علیه السلام به این اشاره مى کند که هیبتش در دلها جاى گرفته بود و مبارزان، مقهور هیبت او مى شدند (و از پاى درمى آمدند).
وَقَالَ لَهُ علیه السلام بَعْضُ الْیَهُودِ مَا دَفَنْتُمْ نَبِیَّکُمْ حَتَّى اخْتَلَفْتُمْ فِیهِ إِنَّما اخْتَلَفْنَا عَنْهُ لاَ فِیهِ، وَلکِنَّکُمْ مَا جَفَّتْ أَرْجُلُکُمْ مِنَ الْبَحْرِ حَتَّى قُلْتُمْ لِنَبِیِّکُمْ: «اجْعَلْ لَنَا إِلهاً کَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ فَقَالَ إِنَّکُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ».
بعضى از یهودیان به آن حضرت (امام علیه السلام) گفتند: هنوز پیامبرتان را دفن نکرده بودید درباره اش اختلاف کردید! امام علیه السلام در پاسخ فرمود : ما درمورد آنچه از (وصایاى) او رسیده بود اختلاف کردیم، نه درباره خودش؛ اما شما پس از عبور از دریا (و غرق شدن فرعونیان) هنوز پاهایتان خشک نشده بود به پیامبر خود گفتید: براى ما هم بتى بساز همانگونه که این قوم بت پرست (اشاره به بت پرستانى است که مشاهده کردند) بت هایى دارند و موسى به شما گفت: شما مردم نادانى هستید (که بعد از این همه معجزات الهى در توحید شک مى کنید).
أَصْدِقَاؤُکَ ثَلاَثَةٌ، وَأَعْدَاؤُکَ ثَلاثَةٌ؛ فَأَصْدِقَاؤُکَ: صَدِیقُکَ، وَصَدِیقُ صَدِیقِکَ، وَعَدُوُّ عَدُوِّکَ. وَأَعْدَاؤُکَ: عَدُوُّکَ، وَعَدُوُّ صَدِیقِکَ، وَصَدِیقُ عَدُوِّکَ.
امام علیه السلام فرمود : دوستانت سه گروهند و دشمنانت نیز سه گروه؛ اما دوستانت: دوست تو و دوست دوستت و دشمن دشمنت و اما دشمنانت: دشمن تو و دشمن دوستت و دوست دشمنت هستند.
أَحْبِبْ حَبِیبَکَ هَوْناً مَا، عَسَى أَنْ یَکُونَ بَغِیضَکَ یَوْماً مَا، وَأَبْغِضْ بَغِیضَکَ هَوْناً مَا، عَسَى أَنْ یَکُونَ حَبِیبَکَ یَوْماً ما.
امام علیه السلام فرمود : دوست خود را در حد اعتدال دوست بدار، چراکه ممکن است روزى دشمنت شود وبا دشمنت نیز در حد اعتدال دشمنى کن، زیرا ممکن است روزى دوست تو شود.
