وقال علیه السلام: أَشَدُّ الذُّنُوبِ مَا اسْتَهَانَ بِهِ صَاحِبُهُ.
امام علیه السلام فرمود : شدیدترین گناهان گناهى است که صاحبش آن را کوچک بشمارد.
شرح و تفسیر
شدیدترین گناه امام علیه السلام در این گفتار حکیمانه به نکته مهمى در ارتباط با گناهان اشاره کرده مى فرماید: «شدیدترین گناهان گناهى است که صاحبش آن را کوچک بشمرد»؛ (أَشَدُّ الذُّنُوبِ مَا اسْتَهَانَ بِهِ صَاحِبُهُ). دلیل آن روشن است. کسى که گناهى را کوچک مى شمرد به آسانى به آن گرفتار مى شود و گاه آن را آنقدر تکرار مى کند که به صورت ملکه او درمى آید وغرق در آن مى شود و سرانجام به عذاب الهى در دنیا و آخرت گرفتار خواهد شد. اضافه بر این، از یک نظر هیچ گناهى کوچک نیست، زیرا گناهکار فرمان خدا را مى شکند و عصیان پروردگار هرچه باشد بزرگ و مهم است. به عکس هرگاه انسان براى گناهى اهمیت قائل باشد از آن فاصله مى گیرد وخود را حفظ مى کند و کمتر آلوده آن مى شود؛ یعنى ابهت گناه، سدى در برابر آلودگى به آن است. این درست به آن مى ماند که انسان بگوید: «فلان دشمن من حقیر است، من اعتنایى به او ندارم، من باید از فلان دشمن دیگر خود را حفظ کنم» و چه بسا این تصور سبب مى شود که آن دشمن حقیر، ضربه کارى به او وارد کند در حالى که هیچگونه آمادگى براى دفاع در مقابل او ندارد؛ ولى هرگاه در برابر دشمنى قرار گیرد که ازنظر او خطرناک است کاملاً آماده دفاع مى شود. کوتاه سخن اینکه انسان ضربه را از جایى مى خورد که به آن اهمیت نمى دهد. کلینى؛ در کتاب شریف کافى در باب «استصغار الذنب؛ کوچک شمردن گناه» حدیث جالبى از امام صادق علیه السلام نقل مى کند که: «اتَّقُوا الْمُحَقَّرَاتِ مِنَ الذُّنُوبِ فَإِنَّهَا لا تُغْفَرُ قُلْتُ وَمَا الْمُحَقَّرَاتُ قَالَ الرَّجُلُ یذْنِبُ الذَّنْبَ فَیقُولُ طُوبَى لِى لَوْ لَمْ یکُنْ لِى غَیرُ ذَلِکَ؛ از گناهان کوچک بپرهیزید، چراکه بخشوده نمى شود. راوى سوال مى کند: منظورتان از گناهان کوچک چیست؟ فرمود: گناهى است که انسان مرتکب مى شود و مى گوید: خوشا به حال من اگر فقط گناه من همین باشد». درواقع چنین کسى فرمان الهى را حقیر شمرده و نسبت به آن اهانت کرده است. در همان باب از کتاب کافى حدیث دیگرى از امام صادق علیه السلام از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده است که فرمود: «إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نَزَلَ بِأَرْضٍ قَرْعَاءَ فَقَالَ لاَِصْحَابِهِ ائْتُوا بِحَطَبٍ فَقَالُوا یا رَسُولَ اللَّهِ نَحْنُ بِأَرْضٍ قَرْعَاءَ مَا بِهَا مِنْ حَطَبٍ قَالَ فَلْیأْتِ کُلُّ إِنْسَانٌ بِمَا قَدَرَ عَلَیهِ فَجَاءُوا بِهِ حَتَّى رَمَوْا بَینَ یدَیهِ بَعْضَهُ عَلَى بَعْضٍ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هَکَذَا تَجْتَمِعُ الذُّنُوبُ ثُمَّ قَالَ إِیاکُمْ وَالْمُحَقَّرَاتِ مِنَ الذُّنُوبِ فَإِنَّ لِکُلِّ شَىءٍ طَالِباً أَلا وَإِنَّ طَالِبَهَا یکْتُبُ ما قَدَّمُوا وَآثارَهُمْ وَکُلَّ شَىءٍ أَحْصَیناهُ فِى إِمامٍ مُبِینٍ؛ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در سفرى در سرزمین خشک و بىآب و علفى فرود آمد وبه یارانش فرمود: مقدارى هیزم بیاورید. (تا آتش براى رفع نیاز روشن کنیم) عرضه داشتند: اى رسول خدا! اینجا زمین بى آب و علفى است، هیزمى ندارد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هرکدام از شما به هراندازه که مى توانید بیاورید. (آنها در بیابان پخش شدند و) هرکدام چیزى با خود آورد و آنها را در برابر پیامبر صلی الله علیه و آله روى هم ریختند. (و از فزونى آن تعجب کردند). پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: گناهان اینگونه جمع مى شوند. از گناهان کوچک بپرهیزید، زیرا هر گناهى بازخواست کننده اى دارد. آگاه باشید بازخواست کننده گناهان آنها را مى نویسد و آثار آنان را حفظ مى کند و (خداوند در قرآن مى فرماید): هرچیزى را در امام مبین (لوح محفوظ) شمارش کرده ایم». بعید نیست که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آتشى در آن هیزمها افکنده باشد و هنگامى که آتش از آن زبانه کشیده این سخن را فرموده باشد. اشاره به اینکه آتش هاى عظیم قیامت از درون این گناهان کوچک برمى خیزد. در حدیث دیگرى که مرحوم «شیخ طوسى» در کتاب امالى آورده است مى خوانیم که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به ابوذر فرمود: «یا أَبَا ذَرٍّ لا تَنْظُرْ إِلَى صِغَرِ الْخَطِیئَةِ وَلَکِنِ انْظُرْ إِلَى مَنْ عَصَیتَ؛ اى اباذر! نگاه به کوچکى گناه مکن؛ بلکه نگاه به عظمت خدایى کن که او را عصیان مى کنى». در حدیث دیگرى از امام کاظم علیه السلام مى خوانیم که فرمود: «لَا تَسْتَکْثِرُوا کَثِیرَ الْخَیرِ وَلا تَسْتَقِلُّوا قَلِیلَ الذُّنُوبِ فَإِنَّ قَلِیلَ الذُّنُوبِ یجْتَمِعُ حَتَّى یکُونَ کَثِیراً وَخَافُوا اللَّهَ فِى السِّرِّ حَتَّى تُعْطُوا مِنْ أَنْفُسِکُمُ النَّصَفَ؛ کار خیر را، هر چند زیاد انجام دهید بزرگ نشمرید (که شما را از ادامه راه بازمى دارد) و گناهان کم را اندک ندانید، زیرا گناهان کم جمع مى شود و تبدیل به بسیار خواهد شد و از خدا در پنهانى نیز بترسید تا انصاف را بتوانید از ناحیه خود رعایت کنید». این حدیث مى تواند اشاره به نکته دیگرى در باب کوچک یا کم شمردن گناه باشد که اگر انسان گناه را کم و یا کوچک بشمرد از تکرار آن بیم ندارد و زمانى متوجه مى شود که به گناهان کبیره و بسیارى تبدیل شده است، بنابراین کوچک شمردن گناه به هر حسابى که باشد گناهى دیگر است. افزون بر اینها کوچک و بزرگ بودن گناه دقیقآ روشن نیست؛ چه بسا ما گناهى را کوچک بشمریم و در پیشگاه خداوند بزرگ باشد و مایه خشم و غضب او گردد، همانگونه که در حدیث پرمعنایى از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمده است: «إِنَّ اللَّهَ کَتَمَ ثَلاثَةً فِى ثَلاثَةٍ کَتَمَ رِضَاهُ فِى طَاعَتِهِ وَکَتَمَ سَخَطَهُ فِى مَعْصِیتِهِ وَکَتَمَ وَلِیّهُ فِى خَلْقِهِ فَلا یسْتَخِفَّنَّ أَحَدُکُمْ شَیئاً مِنَ الطَّاعَاتِ فَإِنَّهُ لا یدْرِى فِى أَیهَا رِضَى اللَّهِ وَلا یسْتَقِلَّنَّ أَحَدُکُمْ شَیئاً مِنَ الْمَعَاصِى فَإِنَّهُ لا یدْرِى فِى أَیهَا سَخَطُ اللَّهِ وَلا یزْرِینَّ أَحَدُکُمْ بِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ فَإِنَّهُ لا یدْرِى أَیهُمْ وَلِى اللَّهِ؛ خدا سه چیز را در سه چیز مخفى داشت: رضاى خود را در طاعتش و خشم خود را در معصیتش و ولیش را در میان خلق، بنابراین هیچیک از شما چیزى از طاعات را کوچک نشمرد، چراکه نمى داند شاید در آن رضاى خدا باشد و هیچیک از شما چیزى از معاصى را کم نشمرد، زیرا نمىداند شاید خشم و غضب پروردگار در آن باشد و به هیچکس از خلق خدا عیب جویى و اهانت نکنید، چراکه نمى دانید کدام یک از آنها از اولیاءالله هستند».
منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
