وَبَنَى رَجُلٌ مِنْ عُمَّالِهِ بِنَاءً فَخْماً، وقال علیه السلام :أَطْلَعَتِ الْوَرِقُ رُؤوسَهَا! إِنَّ الْبِنَاءَ یَصِفُ لَکَ الْغِنَى.
یکى از عاملان (فرمانداران) حکومت امام علیه السلام: خانه باشکوهى ساخت، امام علیه السلام به او فرمود : دِرهمها (و دینارهاى) تو از این بنا سر برآورده و چنین بنایى به یقین نشانه غنا و ثروت توست!
شرح و تفسیر
درهم و دینار تو از قصرت سر برآورده! امام علیه السلام هنگامى که مردى از عاملان (فرمانداران) خود را دید که بناى باشکوهى ساخته به او فرمود: «درهمها (و دینارِ) تو از این بنا سر برآورده وچنین بنایى به یقین نشانه غنا و ثروت توست»؛ (وَبَنَى رَجُلٌ مِنْ عُمَّالِهِ بِنَاءً فَخْماً فَقال علیه السلام: أَطْلَعَتِ الْوَرِقُ رُؤوسَهَا! إِنَّ الْبِنَاءَ یَصِفُ لَکَ الْغِنَى). مکرر در نهج البلاغه دیدهایم که امیرمومنان على علیه السلام درباره وضع خانه هاى مختلف سخن گفته و انگشت روى جزئیات گذاشته است و رهبرى و هدایت خود را از این طریق کامل کرده است. در داستان خانه شریح قاضى که ظاهرآ خانه مجللى بود و نمى بایست یک قاضى کشور اسلامى چنان خانه اى براى خود تهیه کند،امام علیه السلام بالحنى ملامت آمیز مطالب مهمى را به او تذکر داد وسندى براى آن خانه درست کرد،سندى عجیب وبى سابقه،نه ماننداسنادمعمولى خانه ها؛ سندى بسیار آموزنده و عبرت انگیز که ناپایدارى و بى اعتبارى دنیا را برملا مى سازد و نشان مى دهد که آنها که در بند خانه هاى مجلل و بسیار مستحکم هستند تا چه حد گرفتار غفلت و غرورند و از واقعیات مربوط به دنیا بى خبر. به تعبیر امام علیه السلام اگر «شریح»، این سند اخلاقى را پیش از این مشاهده مى کرد از خرید آن خانه منصرف مى شد. (شرح کامل این نامه و این سند را در جلد نهم از همین کتاب ذیل نامه سوم مطالعه فرمایید). در خطبه ۲۰۹ نیز خواندیم که «علاء بن زیاد همدانى» یکى از یاران امام علیه السلام در بصره بیمار شده بود. حضرت به عیادت او رفت و هنگامى که چشمش به خانه وسیع او افتاد به صورت استفهام انکارى فرمود: «با این خانه وسیع در این دنیا چه مى خواهى بکنى، در حالى که در سراى آخرت به آن نیازمندترى؟» سپس راهى به او نشان داد که این خانه وسیع مایه ناراحتى او در آخرت نشود. فرمود: آرى اگر بخواهى مى توانى با همین خانه وسیع به آخرت خود برسى وسعادتمند شوى؛ اینگونه که از میهمانها (ى نیازمند) در آن پذیرایى کنى وصله رحم در آن به جا آورى و حقوق شرعى آن را بپردازى. اگر چنین کنى به وسیله این خانه، خانه آخرت تو آباد مى شود. اینگونه حوادث نشان مى دهد که تا چه اندازه پیشوایان اسلام به مسائل تربیتى و اخلاقى اهمیت مى دادند و به اصطلاح از هر سوژهاى براى طرح یکى از مسائل اخلاقى بهره مى گرفتند، با موشکافى به اطراف خود مى نگریستند و هر انحرافى را تذکر مى دادند. بازمى گردیم به تفسیر کلام حکیمانه امام علیه السلام. جمله «إِنَّ الْبِنَاءَ یصِفُ لَکَ الْغِنَى». اشاره به این است که این خانه نشان مى دهد تو مرد ثروتمندى هستى وهمین سبب مى شود که علامات سوال، اطراف تو به وجود آورد که یک کارگزار حکومت اسلامى این همه ثروت را از کجا به دست آورده است و مردم به غیبت تو خواهند نشست و حسودان نیز بر تو حسد خواهند برد. آیا بهتر نبود خانه متوسطى تهیه مى کردى تا از همه این آزارها در امان بمانى؟ تعبیر به «أَطْلَعَتِ الْوَرِقُ رُءُوسَهَا؛ دِرهمهاى نقره (و دینارهاى طلا) سر و کله خود را از بالاى این بنا آشکار ساخته است» نشان مى دهد که او ثروتهایى اندوخته بود؛ ولى سعى داشت مردم از آن باخبر نشوند، زندگى به ظاهر ساده وبى آلایشى داشت. امام علیه السلام به او هشدار مى دهد که این ساختمان تو باطن تو را آشکار ساخته و آنچه را پنهان مى داشتى برملا نموده است. مردم به ثروتمند بودن تو پى بردهاند و طبعآ سیل اعتراضاتشان به سوى تو سرازیر خواهد شد. نکته خانه مناسب و در حدّ شأن در بعضى از روایات اسلامى، داشتن خانه وسیع یکى از نشانه هاى سعادت شمرده شده است. در کتاب وسائل الشیعه در ابواب «احکام المساکن» به تناسب احکام مساجد، بابى تحت عنوان «اسْتِحْبَابِ سَعَةِ الْمَنْزِلِ» وجود دارد و در آن احادیث فراوانى از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه هدى : درباره تشویق به وسعت منزل ذکر شده است؛ از جمله در حدیثى از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله مى خوانیم: «مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ الْمَسْکَنُ الْوَاسِعُ؛ از جمله سعادتهاى انسان مسلمان این است که مسکن وسیعى داشته باشد». در حدیث دیگرى مىخوانیم که از امام ابوالحسن (امام کاظم) علیه السلام پرسیدند : فضیلت زندگى دنیا در چیست؟ امام علیه السلام در پاسخ فرمود: «سَعَةُ الْمَنْزِلِ وَکَثْرَةُ الْمُحِبِّین؛ وسعت منزل و فزونى دوستان و محبان». احادیث متعدد دیگرى به همین مضمون در همان باب آمده است. آیا اینگونه احادیث با آنچه در بالا از کلمات امیرمومنان على علیه السلام آمد مخالف است؟ به یقین تعارضى ندارد، زیرا منظور، خانه وسیعى است در حد متعادل نه آنچنان افراطگونه که اسباب غیبت و حسادت و یا ناراحتى مستمندان گردد و نه آنچنان تنگ و تاریک که روح انسان را آزار دهد. اسلام در هرجا طرفدار اعتدال و میانه روى است و همه پیروان خود را از افراط و تفریط برحذر مىدارد؛ افراط و تفریطى که هر دو مایه مشکلات وبدبختى هاست.
منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
